İngiltere Başbakanı Liz Truss’ın geçtiğimiz hafta perşembe günü istifa kararı almasının akabinde, “Muhafazakâr Parti’nin ve hükümetin yeni başkanı kim olacak?” sorusuna karşılık olarak birçok kişinin ismi geçti. Gönüllerden geçen önder için bilhassa Truss’tan evvelki başbakan olan Boris Johnson ile Johnson kabinesinin maliye bakanı ve Truss’ın en güçlü rakibi olan Rishi Sunak öne çıktı.
Geçmişte Londra belediye başkanlığı da yapmış olan Johnson İngiliz siyasetinin çok güzel tanıdığı bir isim. Hasebiyle Johnson’ı destekleyenler adaylarını çok yakından tanıyor, neyi desteklediklerini çok uygun biliyordu. Lakin birebir şeyi Sunak için söylemek mümkün değil. Çünkü onun siyasi mesleği çelişkilerle dolu.
Örneğin Sunak, İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden (AB) ayrılmasının (Brexit) en ateşli savunucularındandı. O kadar ki eski Başbakan David Cameron’ın “Brexit’i desteklemek mesleğinin sonu olur” ikazlarına bile kulak tıkamıştı. Diğer yandan bugün Sunak’ın yakın etrafına baktığımızda genelde daima AB yanlılarıyla çalıştığını ve parti içindeki Brexit’çilerin önderi olarak öne çıkmadığını görüyoruz.
Ekonomi siyasetleri bağlamında kendisini “serbest piyasacı” olarak nitelendiren Sunak birebir vakitte İngiltere tarihinin en büyük devlet müdahalelerinden birine imza attı. Destekçileri tarafından “tam bir halk adamı” olarak görülen Sunak’ı eleştirenler ise “Davos adamı” olduğunu yani iş dünyasının ve finans piyasalarının dostu olduğunu söylüyor.
Çelişkiler listesi bu halde uzayıp gidiyor. Dolayısıyla Sunak’ın partinin başına geçip başbakanlık koltuğuna oturduktan sonraki birinci büyük imtihanı, üzerine yapışmış olan “güvenilmez” yaftasından kurtulmak ve Tory milletvekillerini ve Muhafazakâr Parti’nin üyelerini gerçek duruşu konusunda ikna etmek olacak.
‘YETERLİ’ OLMAK KÂFİ Mİ?
Geçmişte bakanlık yapmış Sunak destekçisi bir milletvekili, İngiltere’de yayımlanan ve Muhafazakâr Parti’ye yakınlığıyla bilinen Telegraph gazetesine yaptığı açıklamada, Sunak için kullanılan en güçlü sözlerden birinin “yeterlik” olduğunu söyledi.
Nitekim Johnson kabinesinde Sunak’ın yardımcılığını yaptığı Maliye eski Bakanı Sajid Javid de dayanak açıklamasında “Rishi Sunak’ın karşı karşıya olduğumuz zorluklarla başa çıkmak için gereken özelliklere sahip olduğu çok açık. Partimize liderlik etmek için gerçek kişi o” dedi.
Milletvekili Gavin Williamson ise, “Bize yeni bir başlangıç ve tereddütsüz bir idare sağlamak için gerekli hünere, dürüstlüğe ve alçak gönüllülüğe sahip” dedi. Birçok vekil de Sunak’ın “yeterliğine” ve “ekonomik ileri görüşlülüğüne” vurgu yaptı.
İngiltere’nin şu an içinde bulunduğu durumda yeterlik, adaylık sürecinde 200’e yakın milletvekilinin dayanağını aldığı da düşünüldüğünde, Sunak’a başbakanlığı getirmeye yetti. Ne var ki Johnson’ın destekçilerinin de altını çizdiği üzere, mümkün bir genel seçimde Sunak liderliğindeki bir Muhafazakâr Parti’nin bir devir daha seçilebilmesi pek muhtemel değil. Zira Sunak parti içindeki popülerliğini seçmen seviyesine taşıyamıyor.
Geçtiğimiz günlerde araştırma kuruluşu Redfield & Wilton Strategies’in yayımladığı sonuçlar da birebir şeye işaret etti. “Kim daha uygun bir başbakan olur?” sorusuna cevap veren iştirakçilerin öncelikli tercihi Emekçi Partisi önderi Keir Starmer oldu. Johnson, Starmer’ın yüzde 3 gerisinde kalırken Sunak için bu oran yüzde 11 oldu. Penny Mordaunt ile Starmer ortasındaki fark ise yüzde 27’ydi. Özetle Sunak liderliğindeki Tory’lerin seçim sonuçları şu anki tabloda pek parlak olacak üzere görünmüyor.
Dolayısıyla seçim günü gelip çattığında Sunak’ın ekonomistlerle, merkez bankası liderleriyle ve Goldman Sachs’taki eski meslektaşlarıyla vakit geçirmekten keyif alan bir “Davos adamı” olmadığını kanıtlaması ve halkın gönlünü kazanması koşul.
ORTA SINIF GÖÇMENLERİN ÇOCUĞU FAKAT….
Bu durum Sunak’ın siyasi mesleğinin en büyük ironilerinden biri birebir vakitte. “İngiltere’nin birinci beyaz olmayan başbakanı” olarak tarihe geçmeye hazırlanan Sunak, yerleşmiş tertibin adayı kabul edilirken soyluların ve zenginlerin çocuklarıyla birlikte Eton Koleji’nde eğitim almış olan Boris Johnson tertip zıddı üzere görülüyor.
12 Mayıs 1980 Southampton doğumlu Sunak’ın Hindistan kökenli ebeveyni İngiltere’ye Doğu Afrika’dan geldi. Babası Yashvir tabip, annesi Usha eczacıydı. Üç kardeşin en büyüğü olan Sunak, Winchester Koleji’nde sınıf lideri ve okul gazetesinin editörüydü. Harçlığını çıkarmak için tatillerde bir köricide komi olarak çalışıyordu. Daha sonra İngiltere siyasi elitindeki birçok kişi üzere o da Oxford Üniversitesi’nde ideoloji, siyaset ve iktisat okudu. Akabinde Fulbright Bursu’yla Stanford’a işletme yüksek lisansı yapmaya gitti. Hindistanlı bir teknoloji milyarderinin kızı olan Akshata Murthy ile de burada tanıştı. Mezun olduktan sonra Goldman Sachs’ta çalıştı. Sunday Times Zenginler Listesi’ne nazaran, 2022 prestijiyle Sunak-Murthy çifti toplam 730 milyon sterlinlik servetleriyle İngiltere’nin en varlıklı 222’nci şahısları.
O kadar ki Sunak’ın 2001’de BBC’de yayınlanan “Middle Classes – Their Rise and Sprawl” (Orta Sınıflar – Yükselişleri ve Genişlemeleri) belgeseline verdiği bir röportajda kullandığı kimi sözler geçen yaz başını çok ağrıttı. Sunak’ın, “Benim aristokrat arkadaşlarım da var, üst sınıf arkadaşlarım da var, personel sınıfı arkadaşlarım da var; emekçi sınıfı yok da…” dediği anların imajları toplumsal medyada viral haline gelince, genç siyasetçi tenkit oklarının gayesi oldu. Buna bir de eşinin vergi ödememek için ikametgâhını İngiltere dışına taşıdığının ortaya çıkması eklenince Sunak, sıkıntı günler geçirdi.
Ne var ki kendisini yakından tanıyanlar, Johnson’a kıyasla çok daha ayakları yere basan biri olduğu konusunda ısrarcı. Bir kaynak, “Boris göz alıcı ve ışıltılı şeylerden daha çok etkilenir. Rishi ise insanları resmi konutuna akşam yemeğine davet edip mutfağa kendi girebilecek bir insandır” diye konuştu.
Elbette Sunak’ın orta sınıf bir aileden geldiği gerçek. İkisi de göçmen olan ebeveynlerinin çok çalışkan beşerler olduğu, doktorluk ve eczacılık yaparak kazandıkları gelirin büyük bir kısmını oğullarını âlâ bir özel okula göndermek için harcamak zorunda kaldıkları da hakkındaki profillerde sık sık vurgulanan bir gerçek.
The Sun gazetesine nazaran “Kraliçe’den bile zengin” olan Akshata Murthy bir moda dizayncısı ve kendi ismini taşıyan bir giysi markasının kurucusu. Birebir vakitte 2010’da babasının kurduğu risk sermayesi şirketini yönetiyor. Murthy’nin babası bilgi teknolojileri şirketi Infosys’in kurucusu ve ükesinin en varlıklı altıncı bireyi olan “Hindistanlı Steve Jobs” N.R. Narayana Murthy. Akshata Murthy, Infosys paylarının yüzde 0,91’ine sahip. Bu payların pahası 439 milyon sterlin. Bloomberg Milyarderler Endeksi’ne nazaran Murthy’nin şahsî serveti 1,06 milyar sterlin. 2009’da Bangalore’da iki günlük bir merasimle evlenen Sunak-Murthy çiftin iki kızı (Krishna ve Anoushka) var.
Ne var ki geçtiğimiz yaz Sunak’ın Winchester Koleji’nden mezun olması büyük bir tartışma yarattı. O günlerde Sunak, ebeveyninin kendisini okutmak için yaptığı fedakârlıkları savundu ve “Annemle babamın benim için yaptığı şeyler için özür dileyecek değilim, latife yapıyor olmalısınız” diye konuştu. Bu kelamlar Sunak’ı sevmeyenlerin bile takdirini kazandı.
Dolayısıyla bugün Sunak’ın Muhafazakâr pahalarla yazılmış bir muvaffakiyet öyküsünden fazla ayrıcalıklı güçlü olarak görülüyor olması, irtibatta kimi sıkıntılar olduğunu gösteriyor.
“CİLALI” OLMAK MAKUS BİR ŞEY Mİ?
Destekçileri Sunak için kullanılan “Cilalı Rishi” sıfatının bir haksızlık olduğunu, Johnson devrinin patırtısından ve Truss periyodunun kaosundan sonra, yeterliğin olumsuz bir şey üzere algılandığını savunuyor. Rakipleri ise Sunak’ın “cilalı” halinin ayrıntı yoksunluğun gizlediğini ve bir evvelki kampanyasının aksiliğe odaklı olduğu için başarısız olduğunu belirtiyor. Bu gruptakiler Sunak’ın bir siyasetçi değil bir teknokrat olduğunun da altını çiziyor.
2015’te kuzey İngiltere’deki bir seçim bölgesinden vekil seçildi. Birinci olarak Theresa May hükümetinde mahallî idarelerden sorumlu bakan yardımcılığı yaptı. May’in istifasının akabinde Johnson’ın başbakanlığını destekledi. Karşılığında hazine bakanlığı yardımcısı oldu. Devrin bakanı Sajid Javid’in Johnson’ın danışmanlarından biriyle yaşadığı uyuşmazlık sonucu istifa etmesiyle, Sunak’ın da önü açıldı. Sunak 2020’de bakanlık koltuğuna oturdu ve İngiltere’nin en güçlü ikinci siyasetçisi pozisyonuna yükseldi. Birkaç hafta sonra Covid-19 pandemisinin patlak vermesi Sunak’ı tüm ülkenin tanıdığı bir isim haline getirdi. Pandemi devrinde kameraların karşısına çıktığında sergilediği kusursuz ve profesyonel tutum, Johnson’ın kaotik ve denetimsiz stiliyle kıyaslandı. Johnson’a tenkit arttıkça Sunak’ın ismi öne çıkmaya başladı.
Johnson kabinesinde bakan olan Sunak, Partygate’in akabinde para cezası aldı. Lakin istifa etmeyerek büyük bir strateji yanlışı yaptı. Ardından Johnson’ın iktidarının çöküşünü beklemek yerine öldürücü darbeyi vuran kişi de o oldu. (Sunak, Johnson kabinesinden istifa eden ikinci bakandı.) Bu durum Johnson severlerin Sunak’tan nefret etmesine neden oldu ve yaz aylarındaki yarışta Truss’ı başbakanlığa taşıdı.
Sunak’ın geçen yaz yaptığı yanılgılardan ders aldığı ortada. O periyotta adaylığını aylar evvelden ilan eden “Ready for Rishi” (Rishi için Hazırız) sloganıyla internet siteleri kurup görüntüler çeken Sunak, alay konusu olmuştu. Bu sefer son dakikaya kadar adaylığını açıklamadı ve kısa bir yazılı açıklama yaparak yarışın bir kesimi olduğunu duyurdu. Üstelik Truss hükümeti çatırdarken, Sunak sessizliğini korudu ve taşların yerlerine oturmasını bekledi. 45 günün sonunda da muradına erdi.
Partygate skandalı halkın gözündeki yeri süratle yükselen Sunak’ın popülerliğine Johnson kadar olmasa da darbe vurdu. Eşinin vergi ödememek için ikametgahını değiştirdiği Sunak’ın da bakan olduktan sonra dahi ABD’de yerleşmesine müsaade veren yeşil kartını iptal etmemiş olduğu basına sızınca işler daha da bozuldu. Hem eşi vergi statüsünü değiştirdi, Sunak da yeşil kartını iptal ettirdi ancak “cilalı” imajını toparlamakta zorlandı.
THATCHER’CI MI NUMARACI MI?
Peki Sunak’ın başbakanlığında İngiltere’yi neler bekliyor?
Geçtiğimiz yaz Truss’la girdiği liderlik yarışı esnasında Sunak, başbakan olması halinde ülkeyi “bir Thatcher’cı üzere yönetme” kelamı vermişti. Fakat Demir Leydi’nin isminin sadece parti tabanına beğenilen görünmek emeliyle anıldığını düşünenler de var.
Kendisini eleştiren Muhafazakârlardan biri Telegraph’a, “Doğrusunu söylemek gerekirse, kendisinin ağzından Thatcher’ın prensiplerine ait bir kelam çıktığını birinci defa o vakit duydum” dedi. Kelam konusu kaynak Sunak’ın şirketlere uygulanan vergileri yüzde 19’dan 25’e çıkardığını, gelir vergisi oranlarında yüzde 1,25’lik artışa gittiğini ve İngiltere’yi 1960’lardan günümüze gördüğü en büyük vergi yükünün altına soktuğunu tabir etti.
Sunak’ı destekleyenler ise bu suçlamaların saçmalık olduğunu belirtiyor. Yeniden Telegraph’a konuşan bir Sunak destekçisi, “Sağlam paraya ve bütçe istikrarına inanıyorsanız, sizden âlâ Thatcher’cı yok demektir. Sunak’ın bir evvelki yarışta gündeme getirdiği teklifler büsbütün Thatcher’cıydı zira evvel ekonomiyi ayaklarının üzerine bastırmak akabinde vergi kesintisine gitmek istiyordu” diye konuştu.
Aynı kaynak, “Korkarım meslektaşlarımızın birden fazla Margaret Thatcher’la hiç tanışmadı ve kendisinin başbakanlığıyla ilgili tarihi tekrar yazıp yalnızca kendi işlerine gelen kısımlarını öne çıkardılar” dedi.
Muhafazakâr Parti’de geçen yaz yapılan başkanlık seçiminde son ikiye kalan Sunak, 5 Eylül’deki oylamada yüzde 57’ye karşı 43’lük bir oranla başbakanlığı elden kaçırdı. O günlerde Truss’ın iktisada ilgili vaatlerini “peri masalı” diye nitelendiren ve mümkün sonuçlarına ait olumsuz kehanetlerde bulunan Maliye eski Bakanı Sunak’ın öngörülerinin neredeyse tamamı hakikat çıktı.
Bu kaynak, düşük vergilere ve özgür piyasaya inanan “ilkeli bir pragmatist” olarak nitelendirdiği Sunak’ın pandemi devrinde fiyatsız müsaade planı, şirketlere verilen krediler ve başka tedbirler biçiminde tezahür eden devlet müdahalelerini ekonomiyi kurtarmanın tek muhtemel yolu olarak gördüğünü de kelamlarına ekledi.
Truss’ın iktidarının sonunu kısa mühlet içinde getiren şey, hükümetin iktisat siyasetlerinde radikal bir değişikliğe gitme kararıydı. Çok büyük vergi kesintileri yapılacağını duyuran Truss, buradan kaynaklanacak açığın nasıl kapanacağına dair ikna edici bir cevap vermeyi başaramamıştı.
Destekçi milletvekili, Sunak’ın en başından beri pandemi sürecinde vatandaşlara ve şirketlere sağlanan yardımların pandemi bittikten sonra geri alınacağı konusunda net olduğunu söyledi ve ekledi: “Elbette siyasi ülküleri var. Ancak bir idealistle ideolog ortasında fark var.”
BREXIT’İ SAVUNDU, ARTIK AB’CİLERLE BİRLİKTE
Sunak’ın siyasi ideolojisi konusunda en tartışmalı husus Brexit. Sunak o periyotta ABD’den ayrılmayı destekledi lakin bunun yaratacağı olumlu sonuçlar konusunda sessiz kaldı. Truss ise tam zıddı AB’de kalma tarafında oy kullandı fakat ilerleyen devirde bir Brexit’çiye dönüştü.
Bir Johnson destekçisi, “Son liderlik kampanyasında Brexit’ten neredeyse hiç bahsetmedi. Hiçbir konuşmamızda meslektaşlarını Brexit’in yararları konusunda yönlendirdiğini duymadım. Etrafı kalma yanlılarıyla dolu ve bu vekiller doğal müttefikleri üzere görünüyor” dedi. Bu vekil Sunak’ın danışmanlarının birçoklarının Muhafazakâr Partili olmadığını ve partiyi anlamadığını da savundu.
Sunak destekçileri ise ayrılma kampanyalarına katılan Sunak’ın mesleğini riske attığını, bugün ise “Brexit’in geride kaldığına ve İngiltere siyasetinin tek problemi olmadığına inandığını” belirtiyor. Bu görüşe nazaran, Sunak’ın kalma yanlılarıyla olan yakınlığı da partinin içindeki tüm fraksiyonların önderi olabileceğine işaret eden kıymetli bir avantaj.
George Floyd’un Minneapolis’te polis tarafından öldürüldüğü ve Black Lives Mattes hareketinin dünyayı kasıp kavurduğu 2020 yılında Sunak, ırkçılığa karşı açıklamalar yapmış kamusal alanda karşı karşıya kaldığı ayrımcılıklardan ve ailesinin göçmen olarak yaşadığı zorluklardan bahsetmişti. Hindu inancı taşıdığını yeri geldikçe lisana getiren Sunak, bakan olduğunda Hinduların kutsal kitabı Bhagavad Gita’ya el basarak yemin etti.
The Guardian’ın “Rishi Sunak: A man riddled with contradictions trying to shed his ‘slippery’ image”, The Sun’ın BILLIONAIRE BRIDE Who is Rishi Sunak’s wife Akshata Murthy?”, The Washington Post’un “Who is Rishi Sunak? What to know about the U.K. prime minister favorite.”, Independent’ın “Rishi Sunak poised to become UK’s first Hindu prime minister” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.