İnsanlığın yüzlerce hatta binlerce yıldır merak ettiği uzay, nihayet uzay teleskopları ile yavaş da olsa keşfedilmeye başlandı. Hubble ve James Webb üzere uzay teleskopları sayesinde binlerce, hatta yüzbinlerce ışık yılı ötedeki gezegenleri fotoğraflayabiliyoruz.
Ancak her nasılsa bu uzay teleskopları gezegenlerin yüzeylerini görüntüleyemiyor. Nasıl oluyor da galaksilerin fotoğraflarını çeken bu teknolojik aygıtlar bu türlü ‘basit’ bir misyonu yerine getiremiyor? Gelin daima bir arada teleskopların nasıl çalıştığına ve bu durumun neden mümkün olmadığına yakından bakalım.
Önce teleskopların çalışma mantığını anlayalım
Aslında bu sorunun karşılığını anlamamız için öncelikle teleskopların nasıl çalıştığını bilmemiz gerekiyor. Pek çok kişinin bildiği üzere teleskoplar, doğrultulduğu taraftaki ışığı içerisindeki lensler yardımıyla odaklayarak bizlere manzara sunar. Lakin uzay teleskoplarında bu durum biraz daha farklıdır. Uzay teleskopları ise devasa birkaç lens ve onlarca ayna kullanarak maksimum düzeyde ışık toplar.
Uzay teleskoplarında ayna ismi verilen modüller bulunmaktadır. Bu modüller gök cisimlerinden gelen ışınları toplayarak teleskobun içindeki farklı cinste ışıkları algılayan lenslere gönderir. Kızılötesi ve ultraviyole üzere ışıkları birbirinden ayıran bu lensler, onlarca aynadan gelen ışınları toplayarak gezegenimizdeki uzmanlara gönderir. Daha sonra uzmanlar, gelen manzaraları birleştirerek bizim gördüğümüz harika uzay fotoğraflarını oluşturur.
Galaksileri fotoğraflarken neden gezegenlerin yüzeylerini fotoğraflayamıyoruz?
Teknolojinin doruğunda lensler ve aynalarla donatılan uzay teleskopları, gezegenimizden binlerce ışık yılı uzaklıktaki galaksilerin imajlarını bizlere ulaştırabiliyor. Bunun sebebi ise galaksilerin nitekim çok fakat çok büyük olması. Örnek vermek gerekirse bizim de içinde bulunduğumuz Samanyolu Galaksisi aslında o kadar büyük ki yarıçapı 696.340 km olan Güneş’ten tam 890 milyar kat daha büyük.
Durum bu türlü olunca devasa galaksilerin yaydığı ışığı yakalamak teleskoplar için çok daha kolay oluyor. Belli bir ölçüde ışığı toplamak üzere ayarlanmış olan uzay teleskopları, galaksilere kıyasla toz tanesi üzere görünen gezegenlerin ‘soluk’ ışıklarını yakalamakta zorlanıyor. Olağan ki kimi gezegenlerin atmosferlerini kaplayan toz ve gaz bulutlarını da unutmamak lazım. Durum bu türlü olunca da devasa galaksileri fotoğraflayan bu teleskoplar, gezegenleri gözlemlememize pek de yardımcı olamıyor.
Peki binlerce ışık yılı ötedeki galaksileri nasıl fotoğraflıyorlar?
Galaksiler, devasa oldukları için çok fazla ışık yayabiliyorlar. Gönderdikleri ışınlar o kadar güçlü ki uzay teleskopları o ışınları binlerce ışık yılı uzaklıktan bile algılayabiliyor. Lakin natürel ki o galaksiyi şu anda fotoğraflıyor olmamız galaksinin şu anda var olduğu manasına gelmiyor. Şayet 1 milyon ışık yılı uzaklıktaki bir gök cisminin fotoğrafını çekiyorsanız bu, o gök cisminin 1 milyon yıl evvelki halinin fotoğrafını çektiğiniz anlamına geliyor. Yani aslında şu anda James Webb Uzay Teleskopunun fotoğrafladığı galaksilerin hiçbirisi var olmuyor olabilir.
Bilim insanları ise daima olarak daha gelişmiş teleskop lensleri ve aynaları üretebilmek için çalışıyor. Kim bilir tahminen gelecekte o uzak galaksilerin gezegenlerini de fotoğraflayabiliriz.