Ermenistan’ın provokatif teşebbüslerinin altında yatan nedenlere ait değerlendirmelerde bulunan uzmanlar, ‘Rusya-Ukrayna savaşıyla birlikte Rusya’nın karşı karşıya olduğu başta yaptırımlar olmak üzere global gelişmelerin de Güney Kafkasya’daki gelişmeleri tetiklediğini söylemek mümkün. Gerçekten 2 bin Rus barış gücü askerinin vazife yaptığı bir bölgenin dışında bu türlü bir provokasyonun gerçekleşmesi, Rusya’nın Güney Kafkasya üzerinden Avrupa ve ABD’ye vermek istediği bir bildiri olarak da yorumlanabilir’ sözlerini kullandı.
Prof. Dr. Yıldız Deveci Bozkuş, Azerbaycan ve Ermenistan arasında tekrar başlayan çatışmaları nedenleri ve sonuçları ile AA Tahlil için kaleme aldı.
***
2020 yılında Güney Kafkasya’da başlayan ve 44 günlük Karabağ zaferiyle sonuçlanan çatışmaların akabinde tam da bölgede barışın tesis edilmeye çalışıldığı bir devirde Ermenistan-Azerbaycan münasebetlerinde tansiyon tekrar tırmanmaya başladı.
İki ülke ilgilerinde varılan mutabakatla olağanlaşma sürecine girildiği bir devirde, 12 Eylül’de hudut noktalarında başlayan çatışmalarla birlikte bölgede tansiyon güzelce yükseldi. İki ülkenin önemli kayıplar verdiği çatışmalarla ilgili milletlerarası kamuoyu itidal davetinde bulunurken, Ermenistan idaresi ise başkentte Güvenlik Kurulu’nu topladı.
ÇATIŞMALAR NASIL BAŞLADI?
Çatışmalar 12 Eylül gece geç saatlerde başladı ve 13 Eylül sabahı şiddetlendi. Azerbaycan, çatışmaların Ermenistan ordusunun Daşkesen, Kelbecer, Laçın ve Zengilan istikametindeki provokasyon teşebbüsleriyle başladığını tabir etti. Azerbaycan ordusu, askeri mevzilerindeki alanlara ve yollara Ermenistan askerleri tarafından mayınlar döşendiği için provokasyon teşebbüslerine karşı birtakım tedbirler aldığını lisana getirdi. Alınan bu tedbirlerin daha fazla lokal ve askeri maksatlara yönelik olduğunu belirten Azerbaycan idaresi, Ermenistan tarafının tabir ettiği üzere sivillerin ve altyapıların maksat alınmadığını ileri sürdü.
Azerbaycan-Ermenistan ilgilerinde tam da bölgesel barış ve istikrar, alakaların olağanlaşması, ulaşım ve altyapı projelerinin konuşulmaya başlandığı bir periyotta sonda başlayan çatışmalar hem bölgede hem de milletlerarası kamuoyunda geniş yankı buldu. Tekrar çatışmaların bu türlü bir periyoda denk gelmesi tüm kesitlerde tekrar başa dönüldüğü dertlerine da neden oldu.
Çatışmaların devam ettiği günlerde Ermenistan’da yönetim Ermenistan Güvenlik Kurulu’nu toplayarak Kolektif Güvenlik Muahedesi Örgütü’ne (CSTO) ve Birleşmiş Milletler’e (BM) Ermenistan topraklarına yönelik atak yapıldığına dair resmi müracaat kararı aldı.
ÇATIŞMANIN YİNE BAŞLAMA NEDENLERİ
Azerbaycan tarafı çatışmaların tekrar başlama nedeninin Ermenistan askerlerinin sona mayın döşemelerinin engellenmesi nedeniyle patlak verdiğini ileri sürerken, Ermenistan tarafı ise birinci hücumun Azerbaycan tarafından yapıldığını sav ediyor.
Azerbaycan kamuoyunda Ermenistan tarafının varılan mutabakatın gereklerini gereğince yerine getirmemesinin de yaşanan çatışmalarda değerli bir hissesi olduğuna işaret ediliyor. Fakat bilhassa Ermenistan’ın gerek Türkiye gerekse de Azerbaycan’la alakalarda yeni bir sayfanın açıldığı bir periyotta bu türlü bir provokasyonla tekrar gündeme gelmesi, Erivan’da hala Karabağ Klanının tesirli olduğunu da düşündürüyor.
Çatışmanın altında yatan nedenler ortasında Zengezur koridorunun açılmasına dair oluşan beklentilerin ve fikir ayrılıklarının yanı sıra Rusya-Ukrayna savaşıyla birlikte memleketler arası alanda yaşanan gelişmelerin de kıymetli bir hissesi bulunuyor. Ayrıyeten hala 10 Kasım 2020 mutabakatının gereklerinin tam olarak yerine getirilmemesinin de değerli bir tesiri var.
NE İSTİKAMETE GERÇEK EVRİLİR?
Güney Kafkasya’da barış ve huzurun öncelendiği bir devirde bu çeşit çatışmaların tekrar başlaması toplumda barış, huzur ve istikrara olan inancı da zedeleyecektir. Bilhassa 44 günlük Karabağ zaferinin akabinde Paşinyan’ın Ermenistan’da tekrar vazifeye gelmesi aslında Ermeni toplumunun da savaş ve çatışmalardan bıktığının en kıymetli göstergesiydi. Bu nedenle Paşinyan devri Ermeni toplumu açısından bir fırsat olarak da değerlendiriliyordu. Lakin 44 günlük Karabağ Savaşı’nın akabinde iki ülke ortasında tekrar böylesine büyük bir çatışmanın yaşanması kamuoyundaki barış ve istikrara dair tüm beklentileri de alt üst etti.
Çatışmaların devam etmesi halinde başta Azerbaycan ve Ermenistan olmak üzere bölgesel barış ve huzur sürecinin tüm taraflarının bu gelişmelerden olumsuz etkileneceğini söylemek mümkün. Çünkü varılan mutabakatın akabinde Güney Kafkasya’da başlayan olağanlaşma süreci yalnızca iki ülke bağları açısından değil bölge ülkeleri açısından da büyük kıymet taşıyordu. Bu nedenle bu sürecin akamete uğramasının bölgesel ve global çapta da tesirleri olacaktır. Tarafların karşılıklı olarak birbirlerini provakasyonla suçladığı bu sürecin daha fazla kayıp verilmeden bir an evvel sona erdirilmesi herkesin faydasına olacaktır. Hakikaten çatışmaların devam etmesi halinde taraflar ortasında imzalanan 10 Kasım 2020 mutabakatının geçerliliğinin de sorgulanma ihtimali bulunuyor.
DÜNYADAN GELEN TEPKİLER
Yaşanan çatışmalar memleketler arası kamuoyunda geniş yankı buldu. Mevzuyla ilgili olarak İran Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Nasır Kenani “Sınırlarda bir değişikliği kabul etmiyoruz” açıklamalarında bulunarak İran’ın iki ülkenin toprak bütünlüğüne hürmet duyduğunu, mevcut meselelerin milletlerarası hukuka uygun ve barışçıl yollarla tahlilinden yana olduklarını beyan etti.
Sınırda yaşananlarla ilgili olarak Ermenistan idaresi; Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Avrupa Birliği (AB) Kurulu Lideri Charles Michel ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile de birtakım görüşmeler gerçekleştirdi. Fransa mevzuyu Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’na (BMGK) taşıyacağını lisana getirirken, ABD ise çatışmaların bir an evvel sonlandırılması ve iki ülke ortasındaki sıkıntıların barışçıl yollarla çözülmesi davetinde bulundu.
Öte yandan, Ermenistan idaresi bu görüşmelerde Azerbaycan’ı Ermenistan topraklarına saldırmakla suçlayarak ilgili ülkelerde kamuoyu oluşturmaya çalıştı. Kolektif Güvenlik Muahedesi Örgütü, iki ülke hududundaki çatışmaları yerinde incelemek ve bir rapor hazırlamak üzere Ermenistan’a bir heyet gönderme kararı aldı.
Türkiye ise 44 günlük Karabağ Savaşı sırasında Azerbaycan’a vermiş olduğu takviyesi bu süreçte de net bir biçimde ortaya koydu. Azerbaycan Savunma Bakanı Zakir Hasanov, mevkidaşı Savunma Bakanı Hulusi Akar ile, Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ise Mevlüt Çavuşoğlu ile telefon görüşmesi gerçekleştirdi. Çatışmalarla ilgili olarak Çavuşoğlu Twitter hesabından yaptığı açıklamada, “Ermenistan artık tahrikleri bırakmalı. Azerbaycan’la vardıkları uzlaşı çerçevesinde barış müzakerelerine ve iş birliğine odaklanmalı” tabirlerini kullanarak her iki ülkenin barış ve istikrara odaklanması gerektiğine işaret etti ve bölgesel barışın herkesin faydasına olacağının altını çizdi.
NE AMAÇLANIYOR?
Provokatif teşebbüslerin altında yatan nedenler ortasında, Ermenistan’ın işgalden kurtarılan bölgelerde Azerbaycan’ın yürüttüğü imar ve altyapı çalışmalarını engelleme uğraşının değerli bir hissesi olmakla birlikte global çaptaki gelişmelerin de bölgesel gelişmeleri tetiklediği unutulmamalı. Bu nedenle çatışmaların yalnızca bölgesel barış ve huzur değil global çapta da yansımaları olacaktır. Hakikaten tam da 15-16 Eylül’de Özbekistan’ın Semerkant kentinde gerçekleşecek olan Şanghay İşbirliği Örgütü Devlet Liderleri Doruğu öncesinde böylesi bir çatışmanın yaşanması kamuoyunda Rusya’nın Ukrayna savaşı nedeniyle ABD ve Avrupa Birliği’nin dikkatini farklı bir istikamete çevirme uğraşı olarak yorumlanıyor.
Rusya-Ukrayna savaşıyla birlikte Rusya’nın karşı karşıya olduğu başta yaptırımlar olmak üzere global gelişmelerin de Güney Kafkasya’daki gelişmeleri tetiklediğini söylemek mümkün. Hakikaten 2 bin Rus barış gücü askerinin vazife yaptığı bir bölgenin dışında bu türlü bir provokasyonun gerçekleşmesi, Rusya’nın Güney Kafkasya üzerinden Avrupa ve ABD’ye vermek istediği bir ileti olarak da yorumlanabilir. Bir öbür ihtimal ise bölgede barışın büsbütün sağlanması halinde, buradaki Rus barış gücü askerlerine gereksinim duyulmayacağı ve münasebetiyle bölgedeki gücü ve tesiri zayıflayacak bir Rusya’nın bu çeşit çatışmalarla elini güçlendirecek olmasıdır. Bilhassa kısa bir müddet evvel ABD’nin Karabağ için açıkladığı 2 milyon dolarlık yardım paketi ile Ermenistan ve Azerbaycan başkanlarının AB temsilcileri ile yaptıkları ziyaretin çabucak akabinde bu türlü bir çatışmanın yaşanması da bu ihtimali güçlendiriyor.
Sonuç olarak iki ülke ortasında tekrar alevlenen çatışmaların direkt Rus barış gücü askerlerinin bulunduğu bir noktadan fazla iki ülke sonlarında yaşanmış olması pek çok soruyu da beraberinde getiriyor. Başta işgalden kurtarılan bölgelerdeki mayınların temizlenmesi için ilgili haritaların Azerbaycan’a verilmesi sürecinde yaşanan sıkıntılar olmak üzere bölgede hala tahlile kavuşturulamamış pek çok konu bulunuyor. Örneğin, Ermenistan’ın Azerbaycan’ın elindeki Ermeni askerlere karşılık verdiği mayın haritalarının çok küçük bir kısmının hakikat çıkması, Zengezur koridorunun açılması konusunda Erivan’ın takındığı uzlaşmaz tavır ve daha pek çok çözülemeyen sorunun da bu noktaya gelinmesinde hissesi olduğu unutulmamalı.
Bu nedenle 10 Kasım 2020’de varılan mutabakatın gerekleri bir an evvel yerine getirilmelidir. Bu mevzuda memleketler arası kamuoyu da üzerine düşeni yapmalı, taraflara yalnızca itidal davetinde bulunarak değil gerekli vakitlerde gerekli adımları atarak bölgede barış ve huzurun tesisine önayak olmalıdır.