Dünyanın pek çok yerinde asırlardır devam etmekte olan birbirinden farklı şenlikler bulunuyor. Kültürü, tarihi ve toplumsal münasebetleri yansıtan şenlikler ortasında en değişiklerden biri, Peru’nun Chumbivilcas eyaletinde düzenleniyor.
Deniz düzeyinden 3 bin 600 metre yükseklikte And Dağları’nın eteklerinde bulunan Chumbivilcas’ın başşehri Santo Tomas’ta her yıl Aralık ayında düzenlenen Takanakuy Dövüş Şenliği’nde şahsî hasımlıklar ve uyuşmazlıklar taraflar ortasında yapılan yumruk yumruğa kavgalarla son buluyor.
Dövüşlerde emel gerilimden ve badirelerden arınıp ruhu temizlemek… Bütün yıl boyunca kasabanın sakinleri ortasında yaşanan uyuşmazlıklar ve içlerinde biriken öfke bu toplu dövüş şenliğinde yumruklar ve tekmeler halinde açığa çıkıyor.
İntikam ve hesaplaşma isteğiyle yanıp tutuşanlar, işvereniyle, iş arkadaşıyla yahut daima gürültü çıkartan komşusuyla bu şenlikte karşı karşıya geliyor ve içlerindeki öfkeyi dindirebiliyor. Şenlik birinci bakışta ‘ilkellik’ üzere görünse de Chumbivilcas halkının tarihini ve derin kültürel kodlarını yansıtması açısından epey ilgi cazip bir aktiflik olarak kabul ediliyor.
Takanakuy şenliğinde, Nestor Gabina ve komşusu Gabriel Anaya dövüş meydanında karşı karşıya. Uzun müddettir komşu olan Gabina ve Anaya, emlakını bölen hudut çizgisi için arbede ediyor. Anlaşmazlığı mahkemeye taşıyan ikili, kararı beklemeden ‘er meydanına’ çıktı. Birkaç dakika süren kavgada hakem resmi bir galip ilan etmeden onları ayırdı. Hengamenin akabinde gözyaşı dökerek birbirine sarılan ikili alanı terk etti. Fotoğraf: AP
HUZUR BULMAK VE TOPLUMSAL BARIŞI SAĞLAMAK İÇİN DÖVÜŞÜYORLAR
And Dağları’nda şiddetli kurallar altında büyümek, fırtınalarla gayret etmeyi ve kıt kaynaklarla yaşamayı beşere öğretiyor. Erkekler, bayanlar hatta çocuklar, bu hayatta kalma çabasında doğuşçu kişilikleriyle ön plana çıkıyor. Santo Tomas halkı bu karakter özellikleriyle ülkenin geri kalanından ayrılıyor.
Ziyaretçilerin gözünü korkutan bu doğuşçu kasaba sanılanın bilakis huzur bulmak ve toplumsal barışı sağlamak için dövüşüyor. Eşarplarla sarılan elleriyle birbirine vuran rakipler tüm öfkelerine karşın hengame öncesi ve sonrasında dostça sarılıyor. Dövüşlerdökülen kanı ve güzelleşen yaraları simgeliyor.
Dövüşlerin tek taraflı olmasını önlemek için Roma stili kırbaçlarla ringe çıkan hakemler ise yerdeki birine vurulması durumunda bu kırbaçları kullanmaktan çekinmiyor.
SADECE HAKSIZLIĞA UĞRAYANLAR MI KARŞI KARŞIYA GELİYOR?
Chumbivilcas eyaleti tarihi olarak Peru’nun en yoksul bölgelerinden biri. Hükümetin kaynak transferinde önemli badireler yaşadığı eyalette, üç polis memuru bulunuyor. Santo Tomas’a en yakın adliye binasına uçurumlarla dolu 12 saat süren ‘mide bulandırıcı’ bir otomobil seyahati ile gidiliyor.
Kısacası, Peru hukuk sisteminin uzağında kalan bu kasaba kendi kuralları ve ceza yollarını hayata geçiriyor. Bu uygulamalardan biri de Takanakuy etkinliklerinde hayat buluyor. Quechua lisanında, ‘Takar’ ‘vurmak’; ‘Nakuy’ ise ‘karşılıklı olarak’ manasına geliyor.
Chumbivilcas sakinleri tüm yıl boyunca şikayetlerini biriktiriyor ve yeni yıla girerken adaleti yerine getirmek için güçlerini ortaya koyuyor.
Mülk uyuşmazlığı yaşayanlar, kız kaçıranlar, kız arkadaşını yahut erkek arkadaşını diğerine ‘kaptıranlar’, koyunları çalınanlar üzere irili ufaklı sıkıntıları olan herkes, sorununu yumruklarla çözüyor.
FESTİVALDE İSPANYOL SÖMÜRGECİLERE KARŞI VERİLEN GAYRET ANILIYOR
Yılın başından beri yaşadıkları meseleleri biriktirenler 24-26 Aralık tarihleri ortasında yapılacak dövüşler için gün sayıyor. Kasaba meydanında gerçekleşen halka açık dövüşler başlamadan evvel taraflar sokaklarda yapılan geçit merasimlerine katılıyor.
Sabahlara kadar süren eğlencelerde bir ortaya gelen lokal halk, İspanyol sömürgecilere karşı verdikleri özgürlük çabasını anıyor. Festival esnasında binlerce kişi lokal bir dans olan ‘Huaylia’ ile dans ediyor.
Elbette, böylesi bir sıra dışı aktiflikle ilgili merak edilenlerin başında şenliğin nasıl ortaya çıktığı sorusu geliyor.
İNKA UYGARLIĞINDAN GÜNÜMÜZE ULAŞAN KÜLTÜR
Festivalin kökeni ve nasıl çıktığı belgisiz. Kimileri bunun İnka uygarlığından gelen yerli bir ritüel olduğunu söylüyor. Geri kalanlar ise bu aktifliklerin 16’ncı yüzyılda bölgeye ayak basan İspanyol koloniciler karşısında Tupac Amaru İsyanı sırasında başladığını düşünüyor.
Quechua ve Aymara halkları, İnka uygarlığından günümüze kadar ulaşan ve kimliğini koruyan iki kabile. İnkaların birtakım kültürel gelenekleri, bilhassa bu iki kabile tarafından bugün dahi yaşatılıyor.
Bu nedenle misal şenlikleri Peru ve Bolivya hududunda yaşayan başka topluluklar ortasında görmek de mümkün.
Bölgede yapılan şenliklerin ortak özelliği şiddete karşın insanların doyasıya eğlenmesi. Beşerler klasik kıyafetleriyle katıldıkları şenlikte yiyip içiyor. Herkes eğlendikten sonra ruhu rahatlatmak için dövüşler başlıyor.
‘SAVAŞMA HİSSİ İNANILMAZ BİR TATMİN VERİYOR’
Dövüşleri seyretmek için çember oluşturan bölge sakinleri, dövüşçülerin performansını alkışlarla karşılıyor. Tekme, tokat ve yumrukların havada uçuştuğu dövüşlerde yere yıkılan birine vurmak yasak. Ayrıyeten rakiplere tutunmaya da müsaade yok.
İşler kızıştığında ve gaye dışına çıkıldığında hakemler ellerindeki kırbaçlarla müsabakaya müdahale ediyor.
Ringe çıkmak için hazırlıklar yapan Victor, “Chumbivilcaslılar, sert tabiat şartlarına karşı savaşmaya alışkındır” sözünü kullandı ve ekledi:
“Kanımız kaynıyor; savaşma hissi beşere inanılmaz bir tatmin duygusu veriyor.”
Dövüşlerin altında yatan mana ise hayli dikkat cazip. Dövüşmeye cüret gösteren kişi, emniyetli biri olduğunu, adaletsizliğe karşı susmayacağını ve günlük hayatın zorluklarına karşı pes etmeyeceğini kanıtlamış oluyor.
DÖVÜŞE KATILAN BAYANLARIN SAYISI ARTTI
Elbette bu er meydanında toplumsal statü farkları da ortadan kalkıyor. İşveren ile emekçi, yer sahibiyle garson ve abla ile kardeş Dövüş alanında karşı karşıya geliyor. Küçük çocuklardan yaşlılara kadar her yaştan ve cinsiyetten insan dövüşlere katılabiliyor.
Geçmiş periyotlarda yalnızca erkekler birbirleriyle dövüşürken, son yıllarda bayanlar da hengame etmeye başladı. Bu durumdan köyün ihtiyar erkekleri pek de mutlu olmasa da bayanların karşı karşıya gelmesi her geçen yıl daha da artıyor.
Tüm bunların ötesinde bu arbedeler kazanmak için yapılmıyor. Ruhsal bir rahatlama olarak görülen bu aktiflikte, kimin haklı kimin haksız olduğunun hiç değeri yok. Herkesin dilediği üzere dövüşmekte özgür olduğu bu müsabakalar bittiğinde iki düşman dost olarak ve birbirine sarılarak alanı terk ediyor.